www.powstaniewlkp.fora.pl

Zdzisław

ZABŁOCKI Mateusz Jerzy (1887-1939), kapelan, mjr Wojska Polskiego. Urodził się 16 sierpnia 1887 r. w Żórawicach (ówczesny pow. włocławski), w rodzinie kupca Zygmunta i Heleny z Ostojów-Linskich. Do gimnazjum uczęszczał w Trzemesznie i Inowrocławiu. Wstąpił do Towarzystwa Tomasza Zana. Świadectwo dojrzałości uzyskał w 1909 r., po czym studiował w seminarium duchownym w Poznaniu i Gnieźnie. W 1913 r. uzyskał święcenia kapłańskie i pracował jako wikariusz w Mogilnie, Kamieńcu, Kruszwicy i Gnieźnie, był kapelanem tamtejszej grupy POW ZP. Należał do najradykalniejszych członków gnieźnieńskiej Rady Ludowej. Był sygnatariuszem umowy o wycofaniu się niemieckiej ekspedycji wojskowej w Zdziechowej. Z 28 na 29 XII 1918 r. uprowadzony przez Niemców i skazany na śmierć, został wymieniony za grupę niemieckich oficerów, wcześniej wziętych do niewoli przez powstańców. Jako kapelan 3 Pułku Ułanów i garnizonu gnieźnieńskiego, odbierał przysięgi oddziałów w lutym 1919 r. Wraz z 3 Pułkiem Ułanów pełnił służbę na froncie płn. Jak wynika z opinii, niejednokrotnie znajdował się na pierwszej linii, w walkach na odcinkach szubińskim i łabiszyńskjm, dając swemu otoczeniu piękny przykład męstwa i poświęcenia dla sprawy. W wojnie 1920 r. był proboszczem 15 Dywizji Piechoty i równocześnie kapelanem 6l Pułku Piechoty. Mianowany został mjr. W 1921 r. został proboszczem fary i dziekanem gnieźnieńskim, wydawał „Wiadomości Parafialne". Przez kilkanaście lat jako radny, reprezentował interesy Narodowej Demokracji. Był działaczem Towarzystwa Czytelni Ludowej, członkiem Rady Głównej (potem Zarządu Głównego). We wrześniu 1939 r., po opuszczeniu Gniezna przez władze miejskie i powiatowe, z J. Bilskim zorganizował administrację zastępczą i Straż Obywatelską. Polecił emitować zastępcze bony pieniężne, utworzył izbę chorych, zorganizował sieć punktów PCK z pomocą oficerów rezerwy, w większości b. powstańców na terenie miasta i powiatu. 8 września w pow. gnieźnieńskim doszło do starć oddziałów Straży Obywatelskiej z wkraczającymi oddziałami niemieckimi. Do najbardziej zagrożonych miejscowości skierował oddziały ochotnicze z Gniezna. 10 września nastąpiły starcia w Żydowie (k. Czerniejewa). Aby uniknąć dalszych ofiar wśród ludności cywilnej, obawiając się, że Niemcy mogą zniszczyć Gniezno, wyjechał w kierunku Wrześni, aby z dowództwem zbliżających się jednostek niemieckich omówić oddanie Gniezna. Pomimo niebywałych trudności, ranny doprowadził jednak swoją misję do końca. Podczas pobytu w szpitalu był brutalnie przesłuchiwany przez gestapowców. Z 12 na 13 X !939 r. został aresztowany i przewieziony do więzienia w Inowrocławiu. Tam też z 13 członkami oddziałów samoobrony z pow. gnieźnieńskiego skazano go na śmierć „za podburzanie do dywersji". 17 X 1939 r. został rozstrzelany na dziedzińcu więziennym. Zwłoki ekshumowano w 1945 r. i pochowano na cmentarzu św. Piotra w Gnieźnie. Upamiętniony jest tablicą w farze gnieźnieńskiej. Był odznaczony Orderem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych i Złotym Krzyżem Zasługi.
CAW, Akta Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości, Akta personalne 138, KW 138/z-28,I.170,10, t. 1;WSP, s. 855; W. Jedlina-Jacobson, Z ludem wielkopolskim przeciw zaborcom, Toruń 1936, s. 24—43; S. Podlewski, Wierni Bogu i Ojczyźnie, Warszawa 1971; Gniezno i Ziemia Gnieźnieńska. Walka o wolność narodową i społeczną J 918-1945, Gniezno 1978 (wg indeksu); B. Polak, Ksiądz Mateusz Zabłocki - obrońca Wielkopolski we wrześniu 1939 r., „Express Poznański" 1981, nr 166; Testament i egzekucja ks. Dziekana Mateusza Zabłockiego, „Przegląd Zachodni" (Londyn), 1972, nr 3-4, s. 29-31; Ludność cywilna Kłecka w obronie Ziemi Gnieźnieńskiej, Poznań 1977 i 1980.
Autor biogramu : Bogusław Polak
Słownik biograficzny Powstańców Wielkopolskich .Pod red. A. Czubińskiego i B. Polaka. Poznań.2002, s. 417-418

Zdzisław

Ks. mjr Mateusz Zabłocki - powstaniec wielkopolski - we wrześniu 1939 roku

źródło : NIEMIECKI OBÓZ PRZESIEDLEŃCZY w GNIEŹNIE. Eksterminacyjne traktowanie dzieci polskich. Hitlerowska polityka germanizacji Ziemi Gnieźnieńskiej w latach 1939-1945.Praca zbiorowa. Redakcja Zenon Czesław Wartel

"Jeszcze 1 września 1939 r. w dniu ataku Niemców na Polskę panował w Gnieźnie względny ład i porządek, chociaż z wielkim niepokojem obserwowano przelot bombowców niemieckich nad terytorium kraju. 2 września lotnictwo niemieckie dokonało pierwszego nalotu na Gniezno. Mimo że straty były niewielkie (zniszczony dworzec kolejowy i kilka kamienic) wywołało to panikę i zapanował w mieście chaos. Mieszkańcy Gniezna ulegli poczuciu bezsilności i bezradności. Część z nich zaczęła w popłochu opuszczać miasto, zabierając ze sobą najcenniejsze i najbardziej niezbędne przedmioty, wywożąc je na wozach i rowerach. Bezładne tłumy uchodźców kierujących się w głąb kraju zatarasowały drogi, utrudniając ruchy wojsk polskich, stając się równocześnie łatwym celem dla lotnictwa nieprzyjaciela. Znaczna część mieszkańców miasta pozostała jednak w swoich domostwach z niepokojem oczekując na dalszy bieg wydarzeń .
Równocześnie z ogłoszeniem powszechnej mobilizacji w Polsce, przystąpiono do ewakuacji urzędów administracji państwowej. W większości powiatów Wielkopolski przystąpiono do tworzenia nowych władz, w miejsce ewakuowanych. Zaczęto organizować Komitety Obywatelskie i oddziały Straży Obywatelskiej. W Gnieźnie przestała działać administracja w dniu 4 września 1939 r. Starosta i jego zastępca, a także Komendant policji i lekarz powiatowy podporządkowali się odgórnym instrukcjom i opuścili miasto. Zaraz też po opuszczeniu miasta przez władze cywilne i wojskowe przystąpiono do tworzenia nowych tymczasowych władz administracyjnych. Podjął się tego ks. dziekan mjr Mateusz Zabłocki, bohater Powstania Wielkopolskiego. Spośród ochotników i rezerwistów utworzył on Powiatową Straż Obywatelską, obejmującą swym zasięgiem miasto Gniezno oraz oddziały utworzone w Kłecku, Witkowie, Żydowie i Kiszkowie. Do Straży Obywatelskiej zgłaszali się również byli powstańcy wielkopolscy i harcerze. Ochotnicy wyposażeni zostali w karabiny i broń myśliwską oraz niekiedy w broń odebraną Niemcom.
Zadaniem tych straży była przede wszystkim obrona ludności i ochrona obiektów państwowych przed dywersyjnymi poczynaniami członków piątej kolumny. Jak napisano wcześniej, Gniezno i powiat gnieźnieński zamieszkiwała znaczna liczba Niemców, z których część związana była z ruchem nazistowskim i prowadziła wrogą działalność przeciwko Polakom. Straż Obywatelska, chociaż składająca się głównie z ochotników, w dodatku słabo uzbrojonych, brała też udział w walkach z regularnymi oddziałami Wermachtu wkraczającymi do Polski. Zażarte walki trwały w różnych miejscowościach powiatu gnieźnieńskiego do 9 września 1939 r., przy czym najbardziej zaciekle bronili się mieszkańcy Żydowa i Kłecka .
Niestety obrońcy Ziemi Gnieźnieńskiej nie byli w stanie powstrzymać naporu przeważających sił wroga. W tej sytuacji Komenda Straży Obywatelskiej postanowiła o zaprzestaniu walki i poddaniu miasta. Obawiano się, że Niemcy zdecydują się na zniszczenie miasta, będącego bezcennym pomnikiem historii Polski.
10 września, ks. Mateusz Zabłocki pojechał samochodem w kierunku Wrześni, chcąc omówić z dowództwem wojsk niemieckich warunki poddania miasta. Na samochodzie, którym jechał umieszczono białą flagę. Mimo to jego samochód został obrzucony granatami przez stacjonujące w okolicy Żydowa jednostki wojsk hitlerowskich, a ksiądz Zabłocki został ciężko ranny. W rezultacie przeprowadzonych rozmów ustalono, że Niemcy wkroczą do Gniezna w dniu 11 września 1939 r.
Wkraczające wojska niemieckie witane były z radością przez miejscowych Niemców. Zaraz po zajęciu miasta przez Niemców nadeszła pierwsza fala terroru Rozpoczęły się masowe aresztowania obrońców Ziemi Gnieźnieńskiej, branie zakładników. Niektórych krótko po aresztowaniu rozstrzelano w Gnieźnie lub w więzieniach w Poznaniu, Inowrocławiu czy Wronkach. Innych wywożono do obozów koncentracyjnych. Podobny los spotkał również ks. Zabłockiego. Początkowo ciężko rannego księdza umieszczono w szpitalu w Gnieźnie, skąd w nocy z 12/13 października 1939 r. przewieziono do więzienia w Inowrocławiu, a 14 października rozstrzelano. W Kłecku hitlerowcy przy udziale miejscowych Niemców i Volksdeutschów dokonali masowych mordów na jego mieszkańcach. W Kłecku przebywało wtedy wielu Gnieźnian, którzy uciekli, tam szukając schronienia po bombardowaniu Gniezna w dniu 2 września 1939 roku.
Na Ziemi Gnieźnieńskiej hitlerowscy oprawcy mordowali nie tylko jej obrońców, ale też osoby, które w walkach obronnych nie uczestniczyły. Nie oszczędzono nawet bezbronnych i chorych ludzi – pacjentów szpitala psychiatrycznego na Dziekance. Przy
pomocy śmiertelnych zastrzyków i gazu wymordowano 1.201 osób, w tym kobiety, dzieci i osoby starsze. Za zbrodnie dokonane na Polakach we wrześniu 1939 roku w równej mierze odpowiedzialność ponoszą zarówno żołnierze Wehrmachtu, jednostki SS i Gestapo, jak i członkowie V kolumny – niemieccy obywatele II Rzeczpospolitej".