www.powstaniewlkp.fora.pl

Zdzisław

KOMISJA HISTORYCZNA ZARZĄDU GŁÓWNEGO
TOWARZYSTWA PAMIĘCI POWSTANIA WIELKOPOLSKIEGO
1918-1919

WIELKOPOLSKIE MUZEUM WALK NIEPODLEGŁOŚCIOWYCH
W POZNANIU

zapraszają na spotkanie z

prof. dr. hab. Januszem Karwatem,

na temat:

Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 w historiografii i kulturze

Spotkanie odbędzie się 21 listopada (środa] 2012 r. o godz. 16.00
w Muzeum Powstania Wielkopolskiego w Poznaniu
Odwach – Stary Rynek 3
/ wstęp wolny /

Zdzisław

Dr Zdzisław Kościański : O Powstaniu Wielkopolskim 1918/1919 w historiografii i kulturze w poznańskim Odwachu...
Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 było jednym z niewielu zwycięskich polskich powstań narodowych, zarazem jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach Wielkopolski. Stało się elementem patriotycznej tradycji regionu wykraczającym poza ramy dzisiejszego województwa wielkopolskiego. Szczególnie kultywuje je się w województwie kujawsko-pomorskim, lubuskim oraz w Warszawie. Minął już czas, gdy wydarzenia te dotyczyły bezpośrednio uczestników wydarzeń i ich rodzin. Nie żyje już żaden z powstańców, ostatni Jan Rzepa zmarł w 2005 roku. Ich potomkowie czerpią wiedzę o tym wydarzeniu z książek, filmów czy Internetu.
Coraz więcej uwagi polskiego środowiska historyków przyciąga działalność osób, wydających publikacje o tematyce dotyczącej powstania wielkopolskiego 1918/1919 i organizujących prace i spotkania poświęcone tej tematyce. Uczestnikami tych dyskusji i prac edytorskich są regionaliści młodego i średniego pokolenia. Większość z nich pracuje poza głównymi ośrodkami badań . Chcą oni „dojść do głosu”, zaprezentować swoje osiągnięcia i pomysły, przedrzeć się do masowego odbiorcy. Mają wiele pomysłów. Godna podkreślenia jest dążność do prowadzenia prac biograficznych. Na imprezy organizowane przez tę grupę zapraszani są także uczeni o znanych nazwiskach, którzy nie dezawuują z góry te inicjatywy, ale wspierają je i pomagają rozpowszechniać efekty.
Jedną z prób spojrzenia na ten ruch było kolejne spotkanie organizowane przez Komisję Historyczną Zarządu Głównego Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 oraz Muzeum Walk Niepodległościowych w poznańskim Odwachu w dniu 21 listopada 2012 roku. Zostało ono zwołane u progu 94 rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. Prelegentem tematu „Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 w historiografii i kulturze” był prof. dr hab. Janusz Karwat.
Rozmachu spotkaniu dodało to, że prof. Janusz Karwat jest jednocześnie autorem pierwszej publikacji książkowej na ten temat. Jest ona całościową próbą przedstawienia historiografii powstania wielkopolskiego, także dorobku w obszarze kultury od 1919 roku do dzisiaj . Na spotkanie dotarli oprócz działaczy Towarzystw Pamięci Powstania Wielkopolskiego na czele z Prezesem Stefanem Barłogiem, Przewodniczący Sejmiku Województwa Wielkopolskiego Lecha Dymarskiego a także przedstawiciele różnych profesji i pokoleń Wielkopolan. Chociaż główny organizator prelekcji, dr Zdzisław Kościański, powiedział otwierając obrady: że tematyka spotkania dotyczyć będzie dorobku historiografii Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 liczącej kilka tysięcy monografii, wspomnień, wydawnictw źródłowych, artykułów naukowych i publicystycznych, to jednak od czasu do czasu sentymentalne wspominki naruszały naukową atmosferę. Profesor przedstawił autorów, instytucje i stowarzyszenia, uwzględniając polityczny kontekst, w którym te badania prowadzono. Omówił także bogaty dorobek regionalistów, amatorów, dla których badanie dziejów powstania jest pasją wynikającą z obracania się w kręgu wielkopolskiej tradycji. Uwzględnił również działalność publikacyjną na emigracji oraz dorobek autorów niemieckich. Przedstawił także odbicie problematyki powstańczej w różnych dziedzinach kultury, m.in. w literaturze i poezji, sztukach plastycznych, filmie, muzyce, muzealnictwie .
Do tej pory ukazało się kilka tysięcy publikacji dotyczących różnorodnych aspektów powstania, wśród których dominowała problematyka wojskowa.
„ Pierwsze publikacje na temat powstania pojawiły się już w latach 1919 - 1925. Były to relacje uczestników tego wydarzenia: Bohdana Hulewicza, Karola Rzepeckiego, Stanisława Rybki i innych powstańców. Prace te na ogół cechował emocjonalny stosunek autorów do opisywanych faktów. W połowie lat dwudziestych XX wieku przy poznańskim Dowództwie Okręgu Korpusu nr VII powołano Referat Historyczny z kpt. Tadeuszem Fenrychem na czele. Gromadzono dokumenty i wspomnienia uczestników wydarzeń oraz publikowano niektóre opracowania i ważniejsze relacje. Korzystano z pomocy Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie, kierowanego przez gen. Juliana Stachiewicza, byłego uczestnika powstania.Z inicjatywy pierwszego dowódcy powstania gen. Stanisława Taczaka powołano do życia Towarzystwo dla Badań nad Historią Powstania Wielkopolskiego. Współpracowali z nim znani historycy poznańscy; Kazimierz Kaczmarczyk, Adam Skałkowski i Andrzej Wojtkowski. Przystąpiono do wydawania „Rocznika Związku Weteranów Powstań Narodowych”, publikowano opracowania i relacje uczestników. W latach trzydziestych ukazały się pierwsze opracowania historii powstania. Wśród autorów szczególną rolę odgrywali: Tadeusz Jabłoński, Włodzimierz Lewandowski i Zygmunt Wieliczka. Niektórzy uczestnicy związani z obozem piłsudczyków podjęli próbę wy¬kazania roli obozu legionowego w przygotowaniu i sukcesie powstania (Karol Kandziora, Mieczysław Paluch). Po drugiej wojnie światowej usiłowano badania te wznowić w kształcie wypracowanym przed 1939 rokiem. Jednak w okresie stalinizmu (1948 - 1956) badania nad powstaniem zostały mocno ograniczone. Usiłowano je zaliczyć do przejawu nacjonalizmu. Poważny przełom w ujęciu powstania nastąpił dopiero z okazji pięćdziesiątej rocznicy jego wybuchu. Wkrótce uka¬zały się pierwsze syntezy tego wydarzenia. Na czele historyków najczęściej piszących o powstaniu byli Zdzisław Grot, Antoni Czubiński, Benon Miśkiewicz. W latach siedemdziesiątych dołączyli do nich młodsi badacze: Bo¬gusław Polak, Marek Rezler, Piotr Bauer. Nieco później badania podjęli: Zdzisław Kościański, Grzegorz Łukomski, Jarosław Łuczak, Stanisław Sierpowski, Eligiusz Tomkowiak i Janusz Karwat. Badania prowadzone były głównie w Poznaniu, przy malejącym udziale innych środowisk naukowych w Polsce, m.in. Warszawy, Torunia, Bydgoszczy, Zielonej Góry i ośrodków śląskich. Dzięki aktywności organizacyjnej i naukowej, od lat osiemdziesiątych XX stulecia drugim po Poznaniu ośrodkiem stal się Koszalin. Znaczną część publikacji z ostatnich lat przygotowali autorzy lokalni, najczęściej regionaliści. Pomocniczą rolę w badaniach nad powstaniem odgrywały środowiska emigracyjne. Najcenniejsze publikacje z tego kręgu są autorstwa Zygmunta Wygockiego i Zygmunta Wieliczki. Od końca lat osiemdziesiątych XX wieku ważną rolę w zakresie popularyzacji i organizacji wydawnictw odgrywa Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. W historiografii niemieckiej problem Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 był zagadnieniem marginalnym, tzw. kwestią pograniczną. Opracowań niemieckich jest znacznie mniej od polskich. Przed wojną, a częściowo także po jej zakończeniu, eksponowano tezę o zdradzie polskiej, prześladowaniach ludności niemieckiej oraz winie lewicowego rządu niemieckiego”. Pozytywnym zjawiskiem jest podjęcie badań biograficznych. Historiografia powstania wzbogaciła się o biografie dowódców. W 2002 roku ukazał się Słownik biograficzny powstańców wielkopolskich 1918 - 1919. Zapoczątkował on wielotomowe wydawnictwo”. Dotychczasowy dorobek dziewięciu tomów słownika „Powstańcy Wielkopolscy. Biogramy uczestników Powstania Wielkopolskiego 1918-1919” wydawanego przez Zarząd Główny Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 w Poznaniu jest imponujący.

Dzisiaj należy odnotować malejące zaintereso¬wanie działaniami militarnymi. W związku z poszukiwaniami genealogicznymi potomków powstańców zaczęła dominować biografistyka. Nadal słabo są znane aspekty dyplomatyczne, społeczne, eko¬nomiczne, administracyjne i kulturalne powstania. Jak stwierdził prelegent inicjatywy kulturalne odpowiadały w zasadzie potrzebom społecznym. Największa liczba dzieł literackich, plastycznych, muzycznych i filmowych powstawała z okazji kolejnych okrągłych rocznic wybuchu powstania (1928, 1968, 1978 i 2008). Jednakże inicjatywy kulturalne nie miały dużego rezonansu ogólnopolskiego ( m.in. pomimo dużego przedsięwzięcia kulturalnego na Placu Wolności w dniu 27 grudnia 2008 roku). Powstałe utwory i obiekty pamiątkowe nie mają cech sztuki nowoczesnej. Cechują się realizmem, by dotrzeć do jak największego kręgu odbiorców.
Profesorowi Januszowi Karwatowi należą się gratulacje i słowa uznania za podjęcie się pierwszej próby całościowego spojrzenia na Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 w historiografii i kulturze. Przed historykami, regionalistami, twórcami kultury i sztuki stoją kolejne wyzwania godne do zauważenia i docenienia. Jest to ważne, gdyż ich dokonania są częścią wychowania społeczeństwa, które jako funkcja społeczno – kulturalna, zawiera treść podobną i podobny cel, a mianowicie przekazywanie dóbr kulturalnych i wartości narodowych i ogólnoludzkich młodemu pokoleniu.